18 mart Çanakkale Savaşı Tarihi ve Gelibolu Muharebesinin Önemi!
18 mart Çanakkale savaşı Tarihi ve Gelibolu Muharebesinin Önemi | Gelibolu Muharebesi, İngilizler tarafından Gelibolu Seferi, Türkler tarafından ise Çanakkale Muharebelerinden biri olarak anılmaktadır. I. Dünya Savaşında Ege Denizi’nden Marmara Denizi’ne giriş olan Çanakkale Boğazı’nın batı kesiminde gerçekleşmiştir. Müttefik kuvvetler, Osmanlı İmparatorluğu’nun başkenti İstanbul’u ele geçirmeyi amaçlayarak Gelibolu Yarımadası’na bir çıkarma operasyonu gerçekleştirildiler.
Gelibolu (Gallipoli) Yarımadası İngilizceden gelen bir isimdir ve günümüzdeki Türkçe’de Gelibolu Yarımadası olarak anılmaktadır. Gelibolu (Geribor) kasabası yarımadanın dibindedir ve ana savaş alanının dışındadır. İngiltere’de bu savaşa Gallipoli War, Türkiye’de ise Çanakkale Savaşı denir.
18 mart Çanakkale savaşı Tarihi ve Gelibolu Muharebesinin Önemi!
O dönemde ulus olarak ölümcül bir durumda olan Osmanlı ordusunu alt eden ihtilaf devletleri, kısa süreli ve kolay bir savaş umarak Türklere meydan okudular. Ancak daha sonra yeni Türkiye Cumhuriyeti’nin ilk cumhurbaşkanı olacak büyük Osmanlı komutanı Mustafa Kemal Atatürk’ün ve Türklerin başarısı da dahil olmak üzere düşmandan beklenmedik ve inatçı bir direnişe maruz kaldılar.
İhtilaf devletleri büyük bir hasarla geri çekildiler ve operasyon başarısız oldu. Bu savaşın, kara, deniz ve havanın tüm gücünü bir araya getiren dünyanın ilk büyük ölçekli çıkarma operasyonu olduğu söylenebilir. Aynı zamanda İhtilaf Devletleri’ne katılan Avustralya ve Yeni Zelanda için ilk tam teşekküllü denizaşırı keşif gezisiydi.
Neler Öğreneceğiz?
1. Arka plan
2. Savaşın seyri
2.1 Çatışma
2.2 İstila operasyonları
2.3 İlk çıkmaz
2.4 Çekilme
3. Kayıplar
4. Etkileri
5. savaş sonrası
Arka Plan
1914’te başlayan 1. dünya savaşı, Fransa ve Belçika’daki Batı Cephesi’nde çıkmaza girdi ve durumun kırılması gerekiyordu. Bu sıralarda müttefiklere katılan Rus İmparatorluğu Kafkas’tan müttefiki Osmanlı İmparatorluğu’na yürüdü. Ancak Osmanlı ordusunun şiddetli bir karşı saldırısıyla karşılaştı ve müttefiklerden destek istedi. Böylece İngilizler, Çanakkale Boğazı’nın batı yakasındaki Gelibolu Yarımadası’nı işgal etmeyi ve deniz kuvvetleri bakanı Winston Churchill’in yönetiminde Osmanlı İmparatorluğu’nun başkenti İstanbul’a ilerlemeyi planladılar.
Eğer İstanbul alınırsa, müttefikler boğaz üzerinden Karadeniz yönünde Rus güçleriyle temas kurabilir ve Bulgaristan ve Yunanistan gibi balkan devletlerinin müttefiklere ulaşmasını bekleyebilirlerdi. Daha sonra General Ian Hamilton’un komutan olduğu bir Akdeniz seferi kuvveti gönderilmesine karar verildi.
Akdeniz Seferi Kuvvetleri arasında Avustralya-Yeni Zelanda Lejyonu (ANZAC), İngiliz 29’uncu Tümeni, Kraliyet Deniz Kuvvetleri Tümeni ve İngiliz Özerk Avustralya kuvveti ve Yeni Zelanda gönüllüleri ile Fransız birliği de yer aldı.
18 mart Çanakkale savaşı! Yalnız Osmanlı
Buna karşılık, Osmanlılar, Alman İmparatorluğu tarafından askeri danışman olarak Korgeneral Otto Lehman von Zanders ile birlikte, elit tümenlerin altısını içeren bir lejyona sahipti. Dardanels Boğazı boyunca çok miktarda mayın döşenmesinin yanı sıra, boğazın kendisini güçlendirmek için Boğazın her iki tarafına da çok sayıda topçu bataryası kuruldu.
Savaşın ilerlemesi
19 ve 25 şubat 1915’te İngiliz ve Fransız filoları tarafından iki bombardıman gerçekleştirildi. Ancak kara birliklerinin gelişini geciktiren kötü hava koşulları nedeniyle Çanakkale Boğazı fethedilemedi. 18 Mart’ta filo boğazı geçmeye çalıştı. Ancak Osmanlı mayın döşeme gemisi Nusret’in döşediği mayınlarla temas etti ve büyük hasar aldılar. Ardından boğazın her iki taraftaki topçulardan gelen yoğun saldırılara dayanamayıp denizin dibini boyladılar. Ayrıca kalan üç gemi de enkaza döndü. Böylece emperyalist müttefikler boğazların denizden geçilemeyeceğini anladılar.
18 mart Çanakkale savaşı! Çıkartma ve Çatışma
Müttefik çıkarma operasyonları 25 Nisan 1915’te başladı. Ancak çıkarma operasyonu başladığında, Osmanlılar tahmin edilmeyecek şekilde güçlerini artırmış, sağlam bir üs inşa etmiş şekilde beklemekteydi. İngiltere’nin 29’uncu Tümeni, Çanakkale Boğazı’nın kuzey tarafındaki Gelibolu Yarımadası’nın ucundaki Jerez Burnu yakınlarında beş noktaya indi.
Ancak Osmanlılar tarafından karşı saldırıyla engellendiler ve iki yerde çekilerek üç kıyıyı güvenli hale getirmek için durdular. ANZAC güçleri, Gelibolu Yarımadası’nın kuzey tarafında Ege Denizi’ne bakan isimsiz bir koya çıkarma operasyonları gerçekleştirerek Osmanlı 19’uncu Tümeni’nin direnişine rağmen bir köprübaşını güvence altına aldı. Bu koya bugün “Anzak Koyu” adı verilir. Dahası, Kraliyet Donanması Tümeni ve Fransız ordu birliği, bir taktik savaşı olarak boğazın Asya tarafına inmeye çalıştı.
İlk çıkmaz!
Savaş gemisi Majestic mayın çarpmasıyla batırıldı.
Mayıs ayından Temmuz ayına kadar hem İtilaf devletleri hem de Osmanlı kuvvetleri savaşı kazanmaya çalıştılar. Ancak ikisi de düşman tarafına galip gelemedi ve cephe önemli ölçüde hareket etmedi. Mayıs ayında, çıkarma birliklerini destekleyen üç İngiliz uçak ve savaş gemileri torpidolandı. Osmanlı destroyeri Muavenity Milliye tarafından Golias daha sonra Alman denizaltısı U-21 tarafından Triumph Donanma cepheden ayrıldı çünkü görkemliler batırıldı.
Ağustos ayında, iki gelecek vaat eden müttefik tümeni Anzak koyu’nun kuzey tarafındaki Subra Koyu’na indi ve saldırı girişiminde bulundu. Ancak Osmanlılar çok iyi direndi bu yüzden burada bir köprübaşını güvence altına almaktan başka bir ilerleme olmadı ve durum bir hendek savaşına dönüştü. İhtilaf Devletleri’nin Ağustos ayında Anzak’ın girişi ile alınan Subra Körfezi köprübaşı ile temas kurma taarruzu da başarısız oldu. Ayrıca Osmanlı topraklarına doğru umulduğu kadar bir ilerleme sağlayamadılar.
18 mart Çanakkale savaşı! Geri Çekilme
Ekim ayında İngiliz hükümeti Gelibolu Operasyonu’nu geri çekmeye karar verdi. Çekilmeye karşı çıkan komutan General Hamilton’u görevden aldılar ve yerine general Charles Monroe’yu getirdiler. Bu dönemde, daha önce tarafsız olan Bulgaristan’ın müttefiklere katılarak Almanların kara yoluyla Osmanlı İmparatorluğu ile temas kurmasına izin vereceği bir dönemdi.
Müttefiklerin Gelibolu köprübaşını Alman büyük toplarıyla bombalama tehlikesinin olduğu ortaya çıktı. 5 ekim’de general Monroe, kısmen İngilizlerin Yunanistan’ın saronica bölgesine inmesi ve Akdeniz’de ikinci bir cephe oluşturması nedeniyle çekilme kararı aldı.
Çekilme kararı alındığı sırada Gelibolu Yarımadası’nda 14 müttefik tümeni vardı. Ancak Anzaklar subra koyu ancak 7 Aralık’tan sonra geri çekildiler. Ve sonra çekilme 20 Aralık’ta sorunsuz bir şekilde tamamlandı. Jerez burnu gelecekteki saldırılar için köprübaşını korumayı planlıyordu. Ancak 27 Aralık’ta Jerez burnu’ndan çekilmeye de karar verildi. Yani 9 ocak 1916’da son İngiliz birlikleri Çanakkale körfezlerinden ayrıldı.
Kayıplar
Bu savaşta tüm ülke ordularının kayıpları ve yaraları aşağıdaki gibidir.
Osmanlı Devleti Ordusu : 86.692 şehit, 164.617 savaş yaralısı gazi
İngiltere: 21.255 ölü, 52.230 savaş yaralısı
Fransa cumhuriyeti : yaklaşık 10.000 ölü, 17.000 yaralı
Avustralya ordusu : 8.709 ölü, 19.441 savaş yaralısı
Yeni Zelanda ordusu : 2.701 ölü, 4.852 yaralı
Britanya İngiliz hint ordusu : 1.358 savaş ölümü, 3.421 savaş yarası
Kanada ordusu : 49 ölü, 93 yaralı
Buna ek olarak, yaklaşık 140.000 müttefik askerin uzun hendek savaşları nedeniyle tifo ateşi ve dizanteriden öldüğü tahmin edilmektedir.
18 mart Çanakkale savaşı! Savaşın Etkileri
Gelibolu harekâtı, aslında Osmanlı ordusunun ana gücünü Rusya’ya da karşı da gösterdiği önemli bir etkiye sahipti. Ancak başbakan Herbert Asquith istifa etti. Lloyd George, müttefik liderliğinin beceriksizliği ve planlamadaki eksikliği nedeniyle mühimmat kıtlığı ve yetersiz ekipman nedeniyle eleştirilen yeni başbakan oldu. Winston Churchill operasyonun planlayıcısı olduğu için gözden düştü.
Avustralya ve Yeni Zelanda da bu savaşa gönüllü asker göndermişti. Ancak bu ilk tam teşekküllü savaştı. Savaşın ilerleyişi askeri muhabirler tarafından ayrıntılı olarak aktarılmıştır ve bu savaş bu toplumlarda derin izler bırakmıştır. Avustralya ve Yeni Zelanda lejyonunun Gelibolu’ya inişinin yıldönümü olan 25 nisan, Anzak günü olarak Avustralya ve Yeni Zelanda’da hala ulusal bir programla anılmaktadır.
Savaştan sonra!
Osmanlı ordusundan Albay Mustafa Kemal, Almanya’dan getirilen yarımada savaşının genel komutanı olan General Liman von Zanders tarafından seçilmiştir. 19 tümenin başında ANZAC karşıtı cephede komutan yapıldı. Bir dizi önemli savaş noktasında düşmanları püskürttü ve başarılarından dolayı Tuğgeneralliğe terfi etti.
Savaştan sonra Kemal, vatanının kurtuluşu için yapılan savaşın lideri oldu. Ülkeyi işgal eden Yunan ordusunu püskürttüler. İtilaf devletlerin müdahalesine direndiler ve imparatorluğu kaldırıp yerine Türkiye Cumhuriyeti’ni kurdular.
Büyük savunma savaşı
Gelibolu savaşı, modern savaş tarihindeki ilk büyük ölçekli çıkarma savaşıydı ve her ülkedeki askeri araştırmalar üzerinde büyük bir etkiye sahipti. Özel bir çıkarma gemisinin geliştirilmesi için bir fırsat yarattı.
Bu savaşta İngiliz fizikçi Henry Moseley, iletişim subayı olarak görev yaptığı sırada öldürüldü. Ancak Moseley’nin 1913’te keşfettiği yasası Nobel Ödülü’nü alacaktı.
Anzak Nedir?
Atatürk’ün aşağıdaki muhteşem sözleri Anzak’ları, Çanakkale Savaşının ve Gelibolu’nun ne olduğunu kalbimizi delerek anlatıyor!
“Bu memleketin toprakları üstünde kanlarını döken kahramanlar! Burada dost bir vatanın toprağındasınız.
Huzur ve sükun içinde uyuyunuz. Sizler Mehmetçiklerle yan yana, koyun koyunasınız. Uzak diyarlardan
evlatlarını harbe gönderen analar! Gözyaşlarınızı dindiriniz. Evlatlarınız bizim bağrımızdadır, huzur içindedirler
ve huzur içinde rahat uyuyacaklardır. Onlar bu toprakta canlarını verdikten sonra artık bizim evlatlarımız
olmuşlardır.”
Gazi Mustafa Kemal Atatürk
