İyi İnsanlar Var! İnsan Kötü Değildir!
İyi İnsanlar Var! İnsan Kötü Değildir | İnsanların özünde bencil, nankör, çiğ süt emmiş ve kötü olduğu düşüncesine karşı çıkan bir kitaptan bahsetmek istiyoruz. Çoğu İnsan İyidir’de insanın iyi ve kötü tarafları olduğunu ancak iyiye odaklanmanın ve güvenmenin hem daha gerçekçi olduğunu hem de daha iyi bir dünyaya olanak tanıyacağı savunuluyor.
İyi İnsanlar Var! İnsan Kötü Değildir!
Richard Dawkins Gen Bencildir kitabında evrim sürecinde bencil olanların seçildiğini ve hayatta kaldığını söyler. Bregman ise evrim sürecinde işbirliği, cana yakınlık ve sevecenliğin de seçilim sürecinde rol aldığına, hatta daha da önemli olduğuna dair araştırmalardan bahsediyor.
Brian Hare araştırmasında nesne seçimi testinde kurtlar, orangutanlar ve şempanzelerin başarılı olamadığını, ancak köpekler ve evcilleştirilmiş tilkilerin başarılı olduklarını gözlemler. Yani zeka, çocuksu fiziksel özellikler gibi sevecenliğin bir yan ürünüdür. Evrimsel akrabalarımız Neandertallerin yok olup bizim hayatta kalmamızın sebebi de önceden düşünüldüğü gibi onları soykırıma uğratmış olmamız değil, sosyal öğrenme becerimizin daha iyi olması.
Çoğu insan iyidir!
Benzer şekilde aydınlanma filozofu Hobbes’un insanların merkezi bir otorite olmadığında devamlı birbirleriyle savaşacakları görüşü içinse sağlam arkeolojik kanıtlar bulunmuyor. İnsanlık tarihinde savaşlar yerleşik hayata ve tarıma geçilmesiyle, yani mülk kavramının ve hükümdarların ortaya çıkmasıyla başlıyor. Rousseau’nun dediği gibi medeniyet yüzyıllar boyunca felaket getirmiş olsa da son yüzyılda savaşlar ve açlık önemli ölçüde azaldı ve tarihimizin büyük bir kısmına kıyasla daha eşitlikçi ve barışçıl toplumlar kurabildik.
Hobbes’a benzer şekilde biyolog Frans de Waal’in cila teorisine göre medeniyet insanın vahşi doğasını dizginleyen ince bir katman oluşturur. Bregman buna karşıt olarak afet durumlarında insanların bencil ve panik halinde değil, yardımlaşma ve sakinlikle hareket ettiğine dair örnekler sunuyor.
Katrina Kasırgası sonrası çıkan asılsız insanlık suçu haberlerinin aksine, Delaware Üniversitesi Afet Araştırma Merkezi’ndeki araştırmacılar bu olayda insanların davranışlarının “toplumdan yana” olduğunu buldu. Diğer örnek bir durumsa, İkinci Dünya Savaşı sırasında bombalanan İngiliz ve Alman kentlerindeki insanlar, o zamanki psikologların tahmin ettiği gibi psikolojik çöküntüye uğramadı, aksine hayatlarına insancıl bir şekilde devam ettiler.
İyi İnsanlar Var! İçsel motivasyon
İş dünyasına gelecek olursak, Bregman ödül/ikramiye ve ceza sistemlerinin içsel motivasyona zarar verdiğini gösteren araştırmalar sunuyor. Psikolojide davranışçılık, yani ödül ve cezayla yönlendirildiğimizi savunan akımın yaygın olduğu bir dönemde araştırmacı Edward Deci, yapboz yapmak gibi bir faaliyette katılımcılara birkaç dolar para karşılığı verildiğinde heveslerinin azaldığını gösterdi.
Yakın zamanda Massachusetts Üniversitesi’nde yapılan bir araştırmadaysa finansal teşviklerin etkilerini ölçmek için 51 araştırma incelenmiş. Bulgulara göre, ikramiyeler içsel motivasyona zarar veriyor ve etik dışı davranışların olasılığını artırıyor. Prim sisteminin işe yaradığı durumlar, Dan Ariely’nin araştırmasına göre yalnızca basit mekanik işlerde geçerli. Yakın tarihli başka bir araştırmada 142 ülkedeki 230 bin çalışanın sadece yüzde 13’ünün işinde ‘angaje’ hissetmesi, dışsal motivasyon kaynaklarına verilen önemin bir sonucu olabilir.
İyi İnsanlar Var! İyiden yana olmak
Alternatif bir model olarak, merkeziyetsiz yönetim yapıları bu soruna bir çare olabilir. Hollanda’da Jos de Blok’un kurduğu Buurtzorg adlı evde sağlık hizmetinin 14 binden fazla çalışanı var. Bu şirkette yöneticiler, müşteri hizmetleri, planlamacılar, hedefler ve primler yok. On iki kişiden oluşan ve bağımsız çalışan ekiplerin her biri işe alım gibi kararları kendileri verebiliyor.
Çalışanlar deneyimlerini ortak bir websitesi üzerinden paylaşabiliyor ve çözemedikleri bir sorun olduğunda bir eğitmene başvurabiliyorlar. Çalışan ve müşteri memnuniyetinde başarılı olmasına ek olarak Buurtzorg beş defa “Yılın En İyi İşvereni” ödülünü aldı ve ayrıca pazarlama departmanı bulunmamasına karşın “Sağlık Sektöründe En İyi Pazarlama” ödülünü aldı.
İnsanın özünde kötü olduğu düşüncesi bilimsel temellere dayanmadığı gibi, buna inanmak sinizme götürebiliyor ve kendini gerçekleştiren kehanet şeklinde işleyerek insanların kötü taraflarını ortaya çıkarabiliyor. Buna karşılık yazarın tavsiyeleri ise şunlar: İyiden yana olmak, karşılıklı kazanç senaryolarını düşünmek, belirli bir gruba empati göstermektense harekete geçmeyi sağlayan merhamet duygusunu beslemek, insanları anlamaya çalışmak, sansasyonel haberlerden kaçınmak ve gerçekçi bir cesaretle iyilik ve sevecenliği yaymak.
