Göktaşı nedir? Tehlikeli midir?
Göktaşı nedir? Tehlikeli midir | Yaklaşık olarak bir otobüs büyüklüğündeki Meteorlar, Dünya yüzeyine düşen uzay kayalarıdır. Meteoritler, bu tür uzay kayalarının varlığının son aşamasıdır. Meteor olmadan önce, bu kayalar meteoroidlerdi. Meteoroidler güneşin etrafında dönen kaya veya metal topaklarıdır. Meteoroidler Dünya atmosferine çarptıklarında meteor haline gelir ve onları çevreleyen gazlar kısa bir süre yanar. Ve biz onları “kayan yıldızlar” olarak görürüz. Çoğu meteor atmosferde yanar ve parçalanır. Yani bu uzay kayalarının çoğu meteorit şeklinde Dünya yüzeyine ulaşır.
Mikrometeorit adı verilen toz büyüklüğündeki parçacıklar, her gün Dünya yüzeyine düşmektedir. Yaklaşık 50 tonluk uzay enkazının yüzde 99’unu oluşturuyorlar. Ancak bazı meteorlar kayalar kadar büyüktür.
Göktaşı nedir? Tehlikeli midir?
Dünya’da bulunan en büyük göktaşı, 1920’de Namibya’da keşfedilen Hoba göktaşıdır. Hoba göktaşı yaklaşık 54.000 kilogram (119.000 pound) ağırlığındadır. Hoba göktaşı o kadar büyük ve o kadar ağır ki, bulunduğu yerden hiç taşınmamış!
Çoğu meteor, Dünya’da bulunan kayalara çok benziyor. Ancak meteoritlerin genellikle karanlık, yanmış bir dış yüzeyi vardır. Bu dış yüzey, atmosferden gelen sürtünmenin dünyaya doğru düşerken gök taşını eritmesiyle oluşur. Termal ablasyon olarak bilinen bu işlem, meteoritlere pürüzlü, pürüzsüz veya parmak izi yüzeyi de verebilir. Termal ablasyon, göktaşında bulunan farklı kimyasallar nedeniyle bu farklı dokuları oluşturur.
Meteorlar güneş sistemimizdeki tüm gezegenlerin ve uyduların atmosferlerine çarpıyor. Bazı gezegenler ve uydular meteorları parçalamak için yeterli atmosfere sahip değildir, bu da büyük meteorlarla sonuçlanır. Bu büyük meteorlar, Ay’ımızın, Merkür’ümüzün ve Mars’ımızın her yerinde bulunabilecek derin, yuvarlak çarpışma kraterleri oluşturmuştur. 2005 yılında, başka bir gezegende bulunan ilk göktaşı, NASA’nın Mars rover uzay araçlarından Opportunity tarafından keşfedildi. 2014 yılında Opportunity’nin kardeş uzay aracı Curiosity, 2 metre (7 fit) genişliğinde bir göktaşı keşfetti. Böylece Mars’ta şimdiye kadar keşfedilen en büyük göktaşı bulunmuş oldu.
Meteor Türleri
Dünya’da 60.000’den fazla göktaşı bulundu. Bilim adamları bu meteoritleri üç ana tipe ayırdılar: taşlık, demir ve taş demiri. Bu türlerin her birinin birçok alt grubu vardır.
Göktaşı nedir? Taşlı Meteoritler
Taşlı meteoritler silikat içeren minerallerden oluşur. Silikon ve oksijenden yapılmış malzemedir. Ayrıca bir miktar metal içerirler, nikel ve demir gibi. İki ana taş meteor türü vardır: kondritler ve akondritler.
Kondritlerin kendisi iki ana gruba ayrılır: Sıradan ve Karbonasöz.
Sıradan kondritler, Dünya’ya düşen tüm meteoritlerin yüzde 86’sını oluşturan en yaygın taşlı göktaşı türüdür. Onlar katışmış lav damlacıkları nedeniyle kondrules diye de adlandırılır. Kondritler, 4,5 milyar yıldan daha uzun bir süre önce, erken güneş sisteminde asteroit oluşturmak için bir araya gelen toz ve küçük parçacıklardan oluştu. Güneş sistemi ile aynı zamanda oluştukları için, kondritler güneş sisteminin kökeni, yaşı ve bileşiminin incelenmesinin ayrılmaz bir parçasıdır.
Sıradan kondritler üç ana gruba ayrılır. Gruplar göktaşının demir miktarını gösteriyor. H kondrit grubunda yüksek miktarda demir vardır. L kondrit grubunda demir miktarı biraz daha azdır. LL grubu, genel olarak düşük miktarda demir metali miktarına sahiptir.
Karbonasöz kondritler, sıradan kondritlerden çok daha nadirdir.
Gökbilimciler, karbonasöz kondritlerin güneş sisteminin erken dönemlerinde geliştikçe güneşten çok uzakta oluştuğunu düşünürler. Adından da anlaşılacağı gibi, karbonasöz kondritler, genellikle amino asit gibi organik bileşikler şeklinde karbon elementini içerirler. Karbonasöz kondritler ayrıca genellikle su veya benzeri malzemeler içerebilir.
Sıradan kondritler gibi, karbonasöz kondritler de mineral bileşimlerine göre daha ayrınıtılı sınıflandırılabilir. Tüm karbonasöz kondrit grupları C ile başlayan iki veya üç harfli bir kodla işaretlenir. Örneğin CI grubu, adını 1938’de Tanzanya’ya düşen Ivuna göktaşından alıyor. CI meteoritleri yüksek miktarda karbona sahiptir.
Karbonasöz kondritler, türün ilk örneğinin bulunduğu yerden sonra da adlandırılabilir. CV grubu adını 1910 yılında İtalya’nın Vigarano şehri yakınına düşen bir meteordan almıştır. En ünlü CV göktaşı muhtemelen 1969’da Meksika’nın Chihuahua kentindeki Pueblo de Allende yakınlarında Dünya’ya düşen Allende göktaşıdır. Allende göktaşı mineral olivinden yapılmış binlerce küçük kondüle sahiptir. Allende göktaşı ayrıca özel bir karbon türü olan elmaslara sahiptir. Bu elmaslar aslında güneş sisteminden daha eskidir ve gökbilimciler yakındaki, antik bir süpernova patlamasından geldiklerini düşünürler.
Göktaşı nedir? Akondrtit Meteor Parçaları!
Akondritler, kondritlerde bulunan lav damlacıklarını (kondüller) içermez. Bilinen tüm meteoritlerin yaklaşık yüzde 3’üni oluştururlar ve çok nadirdirler. Çoğu akondrit, Dünya’nın kabuğuna benzeyen kırılgan dış asteroit katmanlarından oluşur.
Akondritlerin birçok sınıflandırması vardır. Örneğin “ilkel akondrit” grubu, kondritlere çok benzer bir mineral bileşimine sahiptir. Ay meteoritleri Ay’dan Dünya’ya düşen akondritlerdir, Mars achondritleri ise komşu gezegenimiz Mars’tan Dünya’ya düşer.
Mars ve Ay’dan çok az sayıda göktaşı yani sadece yüzde 0.2’si geliyor. Bu akondritler Mars ve Ay’ın kendi meteor çarpmalarının sonuçlarıdır. Büyük meteorlar Mars ve Ay’ın yüzeyine çarparak kaya parçalarına dönüşürler. Bu kaya parçaları nadiren meteor olarak atmosferimize doğru yol alıyor ve daha da nadiren Dünya yüzeyine çarpıyor.
Demir Meteoritler
Demir meteorlar çoğunlukla demir ve nikelden yapılmıştır. Asteroitlerin çekirdeğinden gelirler ve Dünya’daki meteoritlerin yaklaşık yüzde 5’ini oluştururlar.
Demir meteorlar şimdiye kadar keşfedilen en büyük meteorlardır. Ağır mineral bileşimleri (demir ve nikel) genellikle daha küçük parçalara ayrılmadan Dünya atmosferine sert düşüşlerden kurtulmalarını sağlar. Şimdiye kadar bulunan en büyük göktaşı olan Namibya’nın Hoba göktaşı demir bir göktaşıdır.
Göktaşı nedir? Taşlı Demir Göktaşları
Taşlı demir göktaşı, neredeyse eşit miktarda silikat mineraline (silikon ve oksijen elementlerini içeren kimyasallar) ve metallere (demir ve nikel) sahiptir.
Bir grup taşlı demir göktaşı, paladitler, parlak metalle kaplanmış sarı-yeşil olivin kristalleri içerir. Gökbilimciler, birçok paladitin bir asteroidin çekirdek mantle sınırının kalıntısı olduğunu düşünüyor. Kimyasal bileşimleri birçok demir göktaşına benzer, bu da gökbilimcilerin dünya atmosferine çarptığında parçalanan aynı asteroidin farklı bölgelerinden gelmiş olabileceğini düşünmelerine neden olmaktadır.
Meteor Çarpması Kraterler
Meteorlar dünya atmosferine muazzam bir güçle çarpıyor. Büyük meteorlar yerde çarpışma kraterleri adı verilen muazzam delikler bırakırlar.
Dünyanın en iyi korunmuş çarpışma krateri Winslow, Arizona yakınlarındaki Barringer Meteorit Krateri’dir. 50.000 yıldan daha uzun bir süre önce yaklaşık 270.000 metrik ton (300.000 ton) ağırlığındaki bir göktaşı, 2,5 milyon ton TNT gücüyle Dünya’ya çarptı. Çarpmanın etkisiyle 1 kilometre (.6 mil) genişliğinde ve yaklaşık 230 metre (750 fit) derinliğinde bir delik açıldı. Uzay kayasının demir bir meteor olduğu görülmüştür.
Dünya’da yüzden fazla çarpışma krateri tespit edildi. Belki de en ünlüsü, Yucatan, Meksika’daki Chicxulub Krateridir. Chicxulub Krateri karada, onlarca metre tortunun altındadır. Yaklaşık yarısı da Meksika Körfezi’nde batmış durumdadır. Dünya’da keşfedilen en büyük çarpışma kraterlerinden biridir.
Göktaşı nedir? Dünya’ya Çarpan Meteorlar
Büyüklüğünün yanında, Chicxulub Craber başka bir nedenle ünlüdür. Birçok bilim adamı Chicxulub Krateri’ni yaratan büyük göktaşının (yaklaşık 10 kilometre (6 mil) genişliğindeki dinozorların ve diğer hayvan ve bitki yaşamının 65 milyon yıl önce yok oluşunun tetiklendiğini düşünüyor.
Doğal Tehlikeler
Çoğu meteor zararsız bir şekilde Dünya’ya düşer. Ancak bazen büyük hasara neden olabilirler. 65 milyon yıl önce Dünya’daki çoğu yaşamın yok olması bunun iyi bir örneğidir. Daha küçük bir felaket olarak 1992’de Peekskill, New York’ta bir garaj yoluna çarptı. Kimse zarar görmese de, meteor, arabanın altında küçük bir çarpma krateri oluşturmadan önce, park halindeki bir Chevrolet Malibu’nun bagajına çarptı, benzin deposunu bir kaç santim ile kaçırdı. Chevy’nin lakabı “Peekskill Meteorit Arabası” olmuştur.
Göktaşı nedir? Ablasyon Karartma
Bir meteorun yüzey tabakasını yakan ve kararmış görünmesine neden olan işlem olan termal ablasyon, uzay mekiği atmosfere girerken termal seramik tuğlalarını karartan işlemle aynıdır.
Mars ve Ay
Temmuz 2014 itibariyle, Dünya’da 133 Mars göktaşı ve 183 ay göktaşı bulundu. Çok fazla değil. Bilim adamları kayaların Mars ve Ay’dan geldiğini söyleyebiliyorlar. Çünkü bileşimleri NASA’nın Mars’tan getirdiği kayaların kimyasal analizleri ve Apollo ay görevlerinde getirilen “ay kayaları” ile eşleşiyor.
Göktaşı nedir? Meteor mu, Meteorwrong mu?
Bulduğun kayanın gökten düşüp düşmediğini nasıl anlayabilirsin? Her şeyden önce, meteorlar Dünya atmosferine girdiklerinde yanarlar. Bu yüzden genellikle dışarıda siyah kabukları vardır. Ayrıca, çoğu meteoritler demir içerir. Bu yüzden bir mıknatıs onları çeker.
Rocky Cookie
Göktaşı avlamak için en iyi yer Antarktika’dır. Çünkü Antarktika’nın büyük bölümü buz ve karla kaplı olduğu için kayalık meteoritler kurabiyedeki çikolata parçaları gibi göze çarpıyor.
Göktaşı Dünyayı Teğet Geçti,
2 otobüs büyüklüğünde olan “2011 MD” isimli göktaşı az daha misafir oluyordu. Atlas Okyanusunun 12 bin km üstünden geçerek yoluna devam etti ve yani Göktaşı Dünyayı Teğet Geçti.
Amerikan Ulusal Havacılık ve Uzay Dairesi (NASA)’dan yapılan açıklamada çapı 5-20 arasında değişen gök taşının rotası bumerang olan yolundan sapmadığı belirtildi.
Armegedon gerçek mi olacaktı?
Yine Nasa’ya göre şayet “2011 MD” atmosferimizden içeri girecek olsaydı, çok kısa bir süre içinde yanarak parçalarına ayrılacak ve hiçbir zarar vermeyecekti.